Wygnanie Żydów ze wszystkich miejsc panowania Świętego Rzymskiego Kościoła i jego poddanych, z wyjątkiem Miasta Rzymu i Miasta Ankony.
O sprawie Żydów w odniesieniu do konstytucji 3. Pawła IV. Cum nimis.
PIUS BISKUP,
Sługa Sług Bożych. Na wieczną rzeczy pamiątkę.
Naród Hebrajski, kiedyś jedyny wybrany przez Pana, który natchnął go boskimi słowami i uczynił uczestnikiem niebiańskich tajemnic, ile tylko przewyższył wszystkie inne łaską i godnością, tyle potem zasłużył na to, że z powodu swojej niewiary został wzgardzony i zaniedbany, i runął w przepaść, ponieważ w pełni czasu niewierny i niewdzięczny zgładził niegodną śmiercią swojego Zbawiciela i bezbożnie go odrzucił. Utraciwszy bowiem kapłaństwo, pozbawiony władzy prawa, rozproszony ze swoich siedzib, które jakby płynące mlekiem i miodem, najłaskawszy i najdobrotliwszy Bóg już od samego początku tego narodu mu przygotował, błąka się po całym świecie od tylu już wieków, znienawidzony, wzgardzony i poniżany przez wszystkich, zmuszony do zajmowania się obrzydliwymi i haniebnymi sztukami, by zaspokoić głód, niczym najpodlejsi niewolnicy. Lecz chrześcijańska pobożność litując się nad tym nieodwracalnym losem przede wszystkim, pozwoliła mu dość ludzko przebywać u siebie, aby mianowicie częstym jego widokiem pamięć o męce Pańskiej częściej przedstawiała się oczom wiernych, a zarazem przykładami, nauką, napomnieniami zapraszała do nawrócenia i zbawienia, które resztkom Izraela ma się stać według proroctwa Proroka, od którego, gdyby [nauka taka] wygnana była z siedzib chrześcijan i udała się do tych narodów, które Chrystusa nie znają, stawałaby się coraz bardziej obca. Lecz ich bezbożność wyćwiczona we wszystkich najgorszych sztukach posunęła się tak daleko, że już dla wspólnego naszego zbawienia należy zapobiec sile takiej choroby szybkim lekarstwem. Albowiem pomijając tak wiele rodzajów lichwy, którymi Hebrajczycy do reszty wyniszczyli majątek ubogich chrześcijan, uważamy za wystarczająco oczywiste, że oni są beneficjentami i wspólnikami złodziei i rabusiów, którzy jakiekolwiek rzeczy od nich podkradzione i przerobione, nie tylko świeckie, ale nawet służące boskiemu kultowi aby nie były rozpoznane albo na czas ukrywają albo gdzie indziej przenoszą albo zupełnie zmieniają próbując wielu także pod pozorem zajmowania się sprawą właściwą swojemu wykonywaniu zajęciu odwiedzając domy uczciwych kobiet wiele najpodlejszym stręczycielstwem popychają do upadku co zaś jest najbardziej zgubne oddani wróżbiarstwu zaklęciom magii i czarnoksięstwu wprowadzają w szatańskie złudzenia wielu nierozważnych i słabych którzy wierzą, że przyszłe rzeczy mogą być przepowiedziane, a skradzione skarby i rzeczy ukryte ujawnione i wiele innych, których poznanie lub nawet badanie nie jest nikomu z ludzi dozwolone. Wreszcie dowiedzieliśmy się wystarczająco i zbadaliśmy jak niegodnie imię Chrystusa ta zepsuta rodzina znosi, jak wroga wszystkim jest którzy pod tym imieniem są zaliczani, jakimi podstępami czyha na ich życie. Przywiedzeni tymi i innymi bardzo ciężkimi sprawami i wzburzeni ciężarem zbrodni codziennie wzrastających na zgubę naszych miast, myśląc ponadto że wspomniany naród poza umiarkowanymi dostawami towarów ze wschodu nie jest żadnym pożytkiem dla naszej Rzeczypospolitej, a naszym ludom którzy zwłaszcza są od nas nieco dalsi, korzystniej będzie słyszeć doniesienia o jego nazwie oraz o występkach i nędzach z innego miejsca do siebie doniesione niż odruchami miłości go w swoim łonie do tej pory jak dotąd pielęgnować.
§.1. Władzą niniejszych nakazujemy aby wszyscy i każdy z obu płci Hebrajczycy zamieszkujący na całym naszym dotychczasowym terytorium i okolicznych Miastach i Ziemiach i włościach Panów (tłum.: Domeników), Baronów i innych panów czasowych, czy to czystej i mieszanej władzy i życia, i śmierci i jakiejkolwiek innej jurysdykcji i zwolnienia, mają z tych wszystkich granic w ciągu trzech miesięcy po tym jak niniejsze listy tu zostaną opublikowane zupełnie wyjść.
§.2. Po upływie tego terminu każdy, czy to mieszkaniec, czy obcy, czy obecny, czy przyszły, który zostanie znaleziony w jakimkolwiek mieście, ziemi lub miejscu tego obszaru, nawet należącym do dominikanów, baronów, panów i innych wyżej wymienionych zastrzeżonych, zostanie pozbawiony wszystkich dóbr i poddany prawom skarbowym, stanie się niewolnikiem Kościoła Rzymskiego i zostanie poddany wiecznej niewoli, a wspomniany Kościół będzie miał to samo prawo do nich, co inni panowie do niewolników i niewolnic. Z wyjątkiem Rzymu i Ankony, gdzie zezwalamy na tolerowanie tylko tych Żydów, którzy teraz tam mieszkają, aby bardziej pobudzać pamięć o tym, co zostało powiedziane, i ścigać interesy i wzajemne kontakty z Orientem; pod warunkiem jednak, że będą starali się przestrzegać naszych i naszych poprzedników oraz innych kanonicznych konstytucji dotyczących nich; w przeciwnym razie poniosą wszystkie kary zawarte w tych konstytucjach, które tutaj odnawiamy. Mamy bowiem nadzieję, że ci, którzy są szczególnie bliscy naszemu i tego Stolicy widokowi, z obawy przed winą powstrzymają się od zła i czasami niektórzy, jak to już wielokrotnie zdarzyło się za naszą zachętą, uznają radośnie światło prawdy. Ale żaden z nich nie ma przenosić się do drugiego ani do innego miejsca w obrębie wskazanej strefy w żadnym czasie ani wyjeżdżać, ani przyjmować kogoś z wygnanych, jeśli chcą uniknąć jarzma niewoli i kar. Nakazujemy więc wszystkim legatom, gubernatorom, prezydentom, pretorom i magistratom prowincji, miast i miejsc tej strefy oraz zwierzchnikom miejscowym oraz dominikanom, baronom, panom i zwolnionym wyżej wymienionym oraz wszystkim innym osobom, do których to należy, aby każdy z nich jak najszybciej wykonał wszystko powyższe bez oczekiwania na inne polecenie lub oświadczenie od nas i uważali pilnie, aby żaden Żyd nie przybywał więcej do tych prowincji, miast i miejsc należących do dominikanów, baronów i innych wyżej wymienionych z jakiegokolwiek powodu. Jeśli jednak ktoś z nich, nawet z tych którzy teraz są w Rzymie i Ankonie po upływie trzech miesięcy zostanie znaleziony w jakiejkolwiek części tej strefy należącej czasowo do tych dominikanów baronów panów i zwolnionych, zostanie natychmiast poddany wiecznej niewoli Kościoła wspomnianego, a także groźniejsze kary nałożymy na ich szyje aby inni na ich przykładzie nauczyli się jak wielka była kara za lekceważenie naszego zakazu.
§.3. Niezależnie od powyższego, a także konstytucji i zarządzeń apostolskich, praw wspólnych i miejskich, prowincji, miast i miejsc wyżej wymienionych, a także przysięgi Cam. Apost., potwierdzenia apostolskiego lub jakiejkolwiek innej mocnej podstawy, statutów i zwyczajów oraz umów z uniwersytetem Żydowskim wyżej wymienionym, nawet pod publiczną wiarą, paktów, przywilejów również, indultów, zwolnień i listów apostolskich wszystkich tych, a także wyżej wymienionych Domicellis, Baronibus i Dominis, a także ich miastach, ziemiach, miejscach i ludach, przez którychkolwiek z naszych poprzedników Papieży Rzymskich, a także przez nas i siedzibę wyżej wymienioną, nawet z własnego ruchu i z pewnej wiedzy, z pełni władzy apostolskiej i inaczej w jakikolwiek sposób i pod jakimikolwiek warunkami i formami oraz z jakichkolwiek przyczyn, nawet ciężkich, a także z restytucjami, zachowaniami, derogacjami derogacyjnymi i innymi silniejszymi, skuteczniejszymi i niezwykłymi klauzulami, a także innymi dekretami w rodzaju i w szczególe ilekroć udzielonymi, potwierdzonymi i często powtarzanymi kolejnymi innowacjami. Wszystko to i pojedynczo, nawet jeśli o nich i o całych ich treściach specjalna, szczegółowa, wyraźna i indywidualna wzmianka lub jakiekolwiek inne wyrażenie nie byłoby konieczne; treści takie jak te, jak gdyby były wstawione słowo w słowo, uważamy za wyrażone obecnymi, o ile mogłyby one utrudniać lub opóźniać lub inaczej szkodzić powyższym, tą serią podobnej pełni władzy specjalnie i wyraźnie odwołujemy się i znosimy je całkowicie pozbawione względu i skutku oraz coś innego przez kogokolwiek świadomie lub gdyby ktokolwiek nieświadomie próbował sprzeciwić się temu bezskutecznie i nieważnie; a niechaj będą pozbawione przeciwności wszelkiego rodzaju.
§.4. Chcemy jednak, aby odpisy obecnego pisma były również wydawane drukiem i żeby ręką notariusza publicznego oraz pieczęcią dowolnego sądu kościelnego lub prałata były opatrzone, tą samą dokładną wiarą wszędzie tam gdzie one byłyby obecne, wystawione lub pokazane.
§.5. Niech więc nikomu absolutnie nie wolno łamać tego naszego pozwolenia, nakazu, innowacji, rozkazu oznaczenia, odwołania się zniesienia dekretu i woli ani sprzeciwiać się jej nadużyciem. Jeśli jednak ktoś to spróbuje zuchwale zrobić niech wie, że ściągnie na siebie gniew Boga Wszechmogącego oraz błogosławionych Piotra i Pawła Apostołów jego.
Dan w Rzymie przy Ś. Piotrze, Rok Wcielenia Pańskiego 1569, 4-tego dnia miesiąca marca, 4-tego roku naszego pontyfikatu .
Tekst po łacinie
Iudaeorum expulsio ab omnibus locis dominii S. R. E. eiusque subditorum, praeterquam ab Urbe Roma, & Civitate Anconae.
De materia Iudaeorum notavi sup. ad const. 3. Paul. IV. Cum nimis.
PIUS EPISCOPUS,
Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Hebraeorum gens sola quondam a Domino electa, quae divinis eloquiis infusa, coelestium mysteriorum particeps esset, quantum caeteris omnibus gratia & dignitate excelluit, tantum postea incredulitatis suae merito, contempta & neglecta in preceps meruit deturbari, quod adveniente temporis plenitudine perfida & ingrata suum Redemptorem indigna morte peremptum impie reprobarit. Amisso namque sacerdotio, legis auctoritate adempta, propriis disiecta sedibus, quas tamquam lac & mel fluentes, clementissimus & benignissimus Deus iam inde a prima ipsius gentis origine illi praeparaverat, terrarum Orbem tot iam saeculis pererrans, invisa, probtis contumeliisque omnibus abjecta, foedas, & infames quasque artes, quibus famem tolerare possit, haud secus quam vilissima mancipia, cogitur attrectare. Sed Christiana pietas hunc ineluctabilem casum in primis commiserans, illam humanius satis apud se passa est diversari, ut scilicet crebro illius intuitu passionis Dominicae memoria fidelium oculis frequentius obversetur, simulque ea exemplis, doctrina, monitis, ad conversionem & salutem, quae reliquiis Israel, Prophetae oraculo futura est, amplius invitetur, a qua, si Christianorum sedibus explosa, ad eas gentes quae Christum non norunt diverteret, magis magisque aliena reddetur. Verumtamen illorum impietas pessimis omnibus artibus instructa, usque eo processit, ut iam pro communi nostrorum salute expediat tanti morbi vim celeri remedio prohibere. Nam ut tam multa usurarum genera omittamus, quibus Hebraei egentium Christianorum substantiam usquequaque exinaniverunt, perspicuum satis putamus eos, furum & latronum receptores, atque participes, qui quasque res ab iis subreptas, & interversas, non modo profanas, sed etiam divino cultui servientes ne internoscantur, aut ad tempus supprimere, aut alio transferre, aut omnino transformare conantur, plerique etiam specie tractandae rei proprio exercitio convenientis, honestarum mulierum domos ambientes, multas turpissimis lenocinii praecipitant, quodque omnium perniciosissimum est, sortilegiis, incantationibus, magicisque superstitionibus & maleficiis dediti, quam plurimos incautos atque infirmos Satanae praestigiis inducunt, qui credant eventura prenunciari, furta, thesauros, res abditas revelari, multaque paeterea cognosci posse, quorum ne investigandi quidem facultas ulli omnino mortalium est permissa. Postremo cognitum satis, & exploratum habemus, quam indigne Christi nomen haec perversa progenies ferat, quam infesta omnibus sit, qui hoc nomine censentur, quibus denique dolis illorum vitae insidietur. His aliisque gravissimis rebus adducti & augescentium quotidie ad Civitatum nostrarum perniciem scelerum gravitate permoti, cogitantes paeterea supradictam gentem praeter mediocres ex oriente commeatus nulli Reipublicae nostrae usui esse, nostris vero populis, qui praesertim a nobis aliquanto remotiores sunt, conducibilius fore illius nomen, flagitia, miserias aliunde ad se relatas audire, quam ullo charitatis stimulo eam in suo deinceps sinu ut ante hac confovere.
§.1. Auctoritate praesentium praecipimus, ut omnes & singuli utriusque sexus Hebraei in omni ditione nostra temporali, & sub ea consistentium Civitatum, Terrarum, & locorum Dominicellorum, Baronum, aliorumque dominorum temporalium, etiam merum & mixtum imperium, ac vitae necisque potestatem, et quamqumque aliam jurisdictionem atque exemptionem habentium, de ipsis omnino finibus intra trium mensium spatium postquam praesentes literae hic fuerint publicatae, omnino excedant.
§.2. Quibus praeteritis quicumque, sive incolae, sive peregrini, sive praesentes, sive futuri, in quacumque dictae ditionis Civitate, Terra, vel loco, etiam Dominicellorum, Baronum, Dominorum, & aliorum exemptorum praedictorum quandocumque inventi fuerint, rebus omnibus spolientur, & Fisci juribus applicentur, mancipia Rom. Ecclesiae fiant, & in perpetuam servitutem asserantur dictaque Ecclesia illud idem ius in eos quod caeteri Domini in servos, & mancipia, sibi debeat vendicare. Urbe Roma & Ancona dumtaxat exceptis, ubi eos solos Hebraeos, qui nunc eas habitant, ad praedictam memoriam amplius excitandam, persequendasque cum orientalibus negotiationes, mutuosque commeatus, cum eisdem permittimus tolerandos; cum eo tamen, ut nostras, & praedecessorum nostrorum, aliasque canonicas de eis constitutiones studeant observare; sin minus, in poenas omnes que dictis constitutionibus continentur, quasque in hoc innovamus, eo ipso incidant. Futurum enim speramus, eos qui praesertim nostro, & huius Sedis conspectui proximi sunt, noxae metu a maleficiis temperaturos, & interdum aliquos, uti antehac nostro quoque hortatu satis multis contigit, lumen veritatis cum gaudio agnituros. Sed neutri ad alteros, nec in alium dictae ditionis locum ullo tempore demigrent, nec proficiscantur, neque quempiam ex proscriptis ad se recipiant, si servitutis iugum, & supplicia voluerint evitare. Iubemus igitur omnium Provinciarum, Civitatum & locorum dictae ditionis Legatos, Gubernatores, Praesidentes, Praetores, & Magistratus, ac etiam locorum Ordinarios, necnon Domicellos, Barones, Dominos, & exemptos supradictos, ac quoscumque alios ad quos id pertinet, ut quisque pro se, nulla alia a nobis expectata iussione, aut mentis declaratione, omnia praedicta quamprimum exequantur, & caveant diligenter ne ulli posthac Hebraei ad ipsas Provincias, Civitates, & loca etiam Domicellorum, Baronum, & aliorum praedictorum ex quacumque causa amplius accedant. Quicumque vero, etiam de iis qui Romae & Anconae nunc sunt, excurso trimestri proximo inventi in quacumque dictae ditionis parte, etiam quae dominij temporaliter eorumdem Domicellorum, Baronum, Dominorum, & exemptorum sit, statim Ecclesiae praedictae mancipati in servitutem perpetuam coniiciantur, quorum etiam cervicibus graviores poenas impendere significamus, ut caeteri eorum exemplo discant quanti fuerit hanc nostram prohibitionem temere neglexisse.
§.3. Non obstantibus praedictis, ac constitutionibus & ordinationibus Apost. legibus communibus & municipalibus, Provinciarum, Civitatum, & locorum praedictorum, necnon Cam. Apost. iuramento, confirmatione Apost. vel quavis firmitate alia roboratis, statutis & consuetudinibus, & conventionibus cum Hebraeorum praedictorum universitate, etiam sub fide publica, pactis, privilegiis quoque, indultis, exemptionibus, & literis Apost. illis omnibus, ac etiam praedictis Domicellis, Baronibus, & Dominis, ipsorumque Civitatibus, terris, locis, & populis, per quoscumque Rom. Pont. praedecessores nostros, ac nos & Sedem praedictam, etiam Motu proprio, & ex certa scientia, deque Apost. postestatis plenitudine, ac alias quomodocumque, & sub quibuscumque tenoribus & formis, & ex quibusvis causis, etiam onerosis, ac cum restitutionibus, praeservationibus, derogatoriarum derogatoriis, aliisque fortioribus, efficacissimis & insolitis clausolis, necnon irritantibus & aliis decretis, in genere & in specie quotiescumque concessis, confirmatis, & saepius iteraris vicibus innovates. Quae omnia & singola, etiam si de eis eorumque totis tenoribus specialis, specifica, expressa & individua, ac de verbo ad verbum, non autem per clausolas generales mentio, seu quaevis alia expressio habenda foret; tenores huiusmodi, ac si de verbo ad verbum insererentur, praesentibus pro espressi habentes, quatenus praedicta impedire vel differre, aut alias illis obesse possent, harum serie de simili potestatis plenitudine, specialiter & expresse revocamus & abolemus, visibusque & effectu prorsus carere, ac quicquid secus per quoscumque scienter vel ignoranter attentari, contigerit, irritum & inane decernimus; caeretisque contrariis quibuscumque.
§.4. Volumus autem ut praesentium exempla, etiam impressa edantur, eaque Norarij publici manu, & cuiuscumque Curiae Ecclesiasticae, aut Prelati sigillo obsignata, eamdem illam prorsus fidem ubique locorum faciant, quam ipsae praesentes facerent, si essent exhibitae vel ostentae.
§.5. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae permissionis, praecepti, innovationis, iussionis significationis, revocationis, abolitionis, decreti, & voluntatis infringere, vel ei a usu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac BB. Petri & Pauli Apostolorum eius senoverit incursurum.
Dat. Romae apud S. Petrum, Anno Incarnat. D. 1569. 4. Kal. Martij, Pont. nostri anno 4.